Czy warto się operować?

Nikt nie może zakwestionować konieczności przeprowadzania zabiegów chirurgicznych, szczególnie w takich sytuacjach, kiedy stanowią one jedyną szansę ratowania życia, na przykład – w traumatologii. Kiedy jednak istnieje możliwość uniknięcia operacji lub powikłań z nimi związanych kosztem wyboru, może mniej efektywnego, lecz bezpieczniejszego sposobu leczenia, wybrałbym to ostatnie.

Szczególnie jestem przeciwko wielu nieuzasadnionym operacjom na kręgosłupie, może nie tyle śmiertelnym, co łatwo pozbawiającym zdrowia. Badania późniejszych pooperacyjnych powikłań z powodu bólów pleców na skutek wypadnięcia międzykręgowego dysku przeprowadzone przez wielu ekspertów i w różnych czasach (co sugeruje brak wpływu na rzekomą „precyzyjność” współczesnych technik dokonywanych operacji ) cechują się jednym wspólnym wnioskiem – że przez okres od 1 roku do 3 lat, do momentu całkowitego zaniku bólu – prawie wszystkie objawy choroby nawracały, często wręcz z jeszcze większą intensywnością.

Mało tego, każda następna próba zmniejszenia bólu u takich pacjentów z reguły była nieskuteczna lub wymagała znacznie dłuższego okresu leczenia, w porównaniu z tymi pacjentami, którzy nie trafili na stół operacyjny.

Jeszcze w połowie zeszłego stulecia Światowa Wspólnota Medyczna doszła do wniosku, że praktyka powszechnego chirurgicznego leczenia wypadnięcia międzykręgowych dysków nie jest skuteczna i że brakuje jej spodziewanych efektów. Na pewien czas prawie zaprzestano przeprowadzania operacji na kręgosłupie z powodu dolegliwości dysków międzykręgowych, poza wyjątkowymi sytuacjami  – kiedy zwlekanie z operacją zagrażało życiu pacjenta.

Niestety, od lat 1992-93 liczba operacji na kręgosłupie zaczęła lawinowo wzrastać. Wiele osób jest operowanych już w pierwszych dniach od chwili zachorowania lub po otrzymaniu wyników komputerowej tomografii. Dlaczego? Trzeba zrozumieć to, że protruzia (wypadnięcie) dysku międzykręgowego jest tylko pojedynczym ogniwem w łańcuchu zaburzeń przemiany materii w chrząstkach, tkance kostnej trzonów kręgów oraz więzadłach kręgosłupa.

Zaburzenia te powstają na skutek zaniku funkcji troficznych (odżywczych) nerwów rdzeniowych lub po dłuższym okresie istnienia przewlekłych zaburzeń narządów wewnętrznych. Bez trudu możemy wywnioskować, że ewentualna operacja dotyczy tylko likwidacji wyciśniętego miąższu dysku międzykręgowego, lecz nie usuwa bodźców przyczyniających się do rujnowania tkanek kręgosłupa. A już na pewno taka operacja nie leczy narządów wewnętrznych.

Przypominam o tworzeniu się patologicznego ogniska stałego podrażnienia tkanki nerwowej przez wysunięty fragment dysku. Na skutek przeprowadzonej operacji to ognisko z reguły zaczyna się powiększać. Jakakolwiek technika operacyjna nie byłaby stosowana – czy to „oszczędzająca” (czyli jak ją czasem nazywają „endoskopowa”), czy też zwykła – zawsze przeprowadza się operacyjne nacięcie miękkich tkanek oraz ich znieczulenie (co sprzyja dalszemu wyjałowieniu nerwów rdzeniowych).

Do tego dołącza się pooperacyjna blizna (mniejsza lub większa). Właśnie ta blizna staje się następnym stałym ogniskiem patologicznych bodźców, które są w stanie zmienić fizjologiczne warunki działalności nerwowych zakończeń. Klinicznie objawia się to jako modulacja progu bolesnego (nocycepcyjnego) czucia – może być wysoki lub niski.

Zmiana bolesnego czucia, czyli możliwości rozpoznawania uszkodzenia tkanek przez bodźce mechaniczne, termiczne, techniczne lub chemiczne, kongruentne z troficznymi możliwościami poszczególnych nerwów, wcześniej czy później przyczynia się do wyjałowienia nerwu i zaniku jego funkcji troficznej. Następstwem wyjałowienia nerwu będzie wzmożenie zwyrodnieniowych zmian jak na poziomie pierwotnie operowanego segmentu kręgosłupa (czasem odbiera się to jako wykaz procesów samoleczniczych organizmu) oraz takich samych zwyrodnieniowych zmian w górnych i dolnych, w stosunku do niego, ruchomych segmentach kręgosłupa.

W istocie to oznacza, że po przeprowadzeniu pierwszej operacji w celu likwidacji przepukliny dysku międzykręgowego pojawienie się następnej przepukliny – to tylko kwestia czasu.

Zabieg chirurgiczny, mający na celu zlikwidowanie wypuklenia międzykręgowej chrząstki, nie jest sposobem na odzyskiwanie zdrowia, lecz najczęściej tylko niekonieczną techniczną medyczną manipulacją polegającą na zabieraniu wyciśniętego międzykręgowego miąższu.

Istnieje jeszcze jeden, lecz powszechnie mało znany aspekt chirurgicznych zabiegów:

bez względu na rodzaj znieczulenia operowany człowiek zawsze odczuwa ból!
W trakcie przebiegu operacji są momenty, kiedy oddziaływanie zasobów narkotycznych zaczyna słabnąć, co może potwierdzić każdy operujący chirurg. U człowieka, przez jego kognitywne zdolności odbierania otaczającego świata, emocja lęku przed doświadczeniem bólu, jest w stanie zepchnąć owo przykre wspomnienie do głębi podświadomości.

W ten sposób człowiek „zapomina” o przeżytych mękach oraz o samym istnieniu strefy pooperacyjnego uszkodzenia. Stan taki nazywa się „amnezją retrogradną”. Właściwe jest dla niego to, że człowiek z reguły nie może przypomnieć sobie wydarzeń, w których uczestniczył bezpośrednio przed utratą świadomości.

Po części tłumaczy to złagodzenie bólu przez jakiś czas po operacji. Jednak ciągle trwająca praca innych narządów i układów, odruchowo związanych z operowanym miejscem, zmusza człowieka do „przypomnienia”, że jego ciało było operowane. Bóle powracają.

Przed podjęciem decyzji o operacji trzeba być pewnym, że innego wyboru po prostu nie ma, że jest to ostatnia deska ratunku dla własnego życia! Zrozumienie faktu, że konflikt w otworze międzykręgowym, na skutek którego odczuwa się ból, powstaje nie przez bezpośredni ucisk nerwowych struktur wysuniętymi fragmentami dysku, lecz przez utworzenie się urazowego obrzęku wokół przepukliny dysku (jak przy złamaniu kości) pozwala zwątpić w niezbędność chirurgicznego leczenia oraz nasuwa następujące pytania:

Po co usuwać wypadnięty, lecz nieruchomy miąższ dysku, dodatkowo traumatyzując tkanki nożem i narażając życie pacjenta przez manipulację blisko rdzenia kręgowego?

Celem leczenia powinna być likwidacja skutków utworzenia się przepukliny dysku międzykręgowego: zmniejszenie pourazowego obrzęku czy powstrzymanie procesów zwapnienia. Czy skalpel jest w stanie zapewnić likwidację tych skutków?

Po co spieszyć się z cięciem ciała przy przepuklinie dysku międzykręgowego, jeżeli podobne bóle często powstają u osób, u których wcale nie ma przepukliny dyskowej i przy prawidłowym leczeniu te bóle znikają. Są i takie przypadki, kiedy przepukliny dyskowe przebiegają bez żadnych klinicznych objawów, więc nie potrzebują żadnego leczenia.

Istnieje wiele innych powikłań, których przyczyną jest tylko przeprowadzona operacja i które nigdy nie wystąpiłyby, gdyby człowiek nie trafił pod nóż. Dla przykładu: po wycięciu wyciśniętego fragmentu dysku oraz obrzmiałej tkanki otaczającej, powstaje przestrzeń, która po jakimś czasie wypełnia się zbliznowaciałą tkanką (powstaje blizna).

Proces utworzenia samej blizny może przebiegać z nadmiarem lub brakiem przyrostu tkanki zbliznowaciałej, co w żaden sposób nie może być wcześniej orzeczone przez operującego lekarza. Obydwa rodzaje zbliznowacenia w równym stopniu już same z siebie mogą przyczynić się do nowego konfliktu w otworze międzykręgowym operowanego ruchowego segmentu kręgosłupa.

Następnie, jeżeli do operacji nerw rdzeniowy był tylko odsunięty na bok przez pourazowy obrzęk wokół przepukliny dyskowej, to po operacji może on być jak przyrośnięty lub wręcz wrośnięty w bliznę pooperacyjną. Na skutek tego bóle w przebiegu nerwu powstają już nie przez tymczasowy obrzęk, lecz przez wrośnięcie tkanki zbliznowaciałej w nerw. Podobnych zrostów w żaden inny sposób nie można zlikwidować, jedynie przez wycięcie zbliznowaciałej tkanki.

W takim razie powtórna operacja przyczynia się do następnego powiększenia blizny, bardziej obfitego obrzęku, obejmującego inne, obok położone nerwy rdzeniowe. Coś jak w tej dziecięcej zgadywance o dołku: czym więcej bierzemy – tym większy się staje! Tylko w opisywanym temacie taka perspektywa przeraża.